FINI FOUN AGRIKULTURA

FINI FOUN AGRIKULTURA

Husi Fini ba Moris FbM ou Seeds Of Life (SoL) MAP.

ESTUDU KI’IK husi :

Remigio LAKA Vieira

Objetivu SoL iha MAF mak :Atu promove siguransa aihan.

Metodu nebe uza halao aprosimasaun ne’ebe diak no bele hateten sai kona ba variedade ne’e ho diak no hasai osanmentu barak liu iha tempu naruk tebes. Ita nia rain Timor Leste mak bele husik hodi peskizador sira halao peskizasaun ne’ebe ho valor mekanismu peskizasaun ne’ebe diak maibe kontiudu ne’e hateten de’it kona ba geologia ou tekstur rai ninian. Nufim ikus mai, produtu ne’ebe foun ne’e hodi produs barak no estudu viabilidade ba rai nebe viable ne’e mak ita presija hatene tuir. Ita presija apresia ba metodu hirak ne’ebe iha no istudu iklima ne’ebe profundu.  No so’e tempu barak liu.

Bazea ba Livru Seeds of Life SoL ka Fini ba Moris FbM bazea ba relatoriu peskiza annual 2010. Ne’e, intermus ba estudu viabilidade ba fatin no kondisaun rai ba estudu viabilidade ida ne’e, liu husi iklima ba mudansas klimatika, hatudu potenisal ba fini ne’ebe kria ne’e iha viabilidade hanesan tuir rekomendasaun husi SoL ou FbM hatudu; iha fini foun balun ne’ebe rekomenda husi relatoriu ne’e, liu husi textu replikasaun no demostrasaun batar iha tinan ida idak ka liu:

FINI FOUN sira mak iha, husi maluk tekniku SoL sujere husi estrangeiru sira rekomenda mak?

·         Batar kinur, Fehuk midar, Ai-farina, Hare, Forerai, Koto nani, Ai horis rai malirin, nomos Fehuk Ropa. Hodi habelar liu tan.!! Pontu diak ou at?????

Tanba ho kondisaun viabilidade ba tinan sanulu nia laran.Kona ba produsaun kada tinan ne’ebe bele produs aihan barak.Maibe iha parte balun ne’ebe presija iha klarifikasaun ou presija hatene tuir mak oinsa kona ba komposisaun ninian. Tanba komposisaun husi variedade ou komoditi ida-ida ne’e sidauk iha hanoin ne’ebe hatudu iha seed of life nia relatoriu ne’e, no Sidauk iha estudu purfundu kona ba komposisaun ne’e viable ba saude ema niniandala ida tan sidauk klaru! (presija klarifika) tanba ne’e hanesan kondisaun ou faktor ida kona ba dezenvolvimentu sustentavel ba rai ida ne’e.

Iha parte ne’e mos hanesan parte ida hodi dudu prosesu dezenvolvimentu sustentavel ne’e bele hakat ou lae? Hanesan tuir ami Sosiedade sivil nia Hare’e katak:

Iha matenek  nain sira halo deskripsaun ida kona ba batar ne’ebe halao peskiza iha tinan 2010 mak;Hateten katak, Deskripsaun Batar « on: January 28, 2010, 02:30:05 pm »Batar ne’e iha naran latina ZEA MAYS. Bele loke iha http://um.ac.id) karik naran ida ne’e lori ita ba Tepun maizena, no ita hatene  buat hirak ne’e husi batar duni. Naran Zea mays rasik hanaran husi Carolus Linnaeus iha tinan 1939.Lia fuan “Zea” foti husi liafuan grego ninian hateten ne’e indika ba hahan iha lian malayu ou Indonezia dehan “Padi-padian”.nunemos liafuan “MAYS” ne’e hanesan liafuan ida ne’ebe mai husi ema Indian sira ho naran “Mahis” ou fataluku dehan Cele.

Iha parte seluk, ses husi lian latin nian ita mos bele istuda tuir kona ba klasifikasaun sira ne’ebe barat iha. Bele hatene no loke iha http://ksupointer.com  hodi bele hatene kona ba tipu batar hirak nebe iha. Rejultadu husi variedade aihan ida ne’e hanesan rejultadu ne’ebe barak akontese iha ita nia Vizinhu nasaun bo’ot ida ho naran Indonezia liu-liu iha parte jawa oeste ninian.

Ingeral katak batar hanesan aihan nia hu’un ba necesidade baziku.Iha fatin seluk mos sai hanesan aihan ema barak ninian.Nunemos sai hanesan hu’un ou posu karbohidrat nian. Batar mos sai hu’un ou posu protein ne’ebe importate ba ema iha ita nia rai pedasuk ida ne’e. nia komposisaun bokur importante mak ne’e hanesan pati (72-73%), ho nisba amilosa no amilopektin iha 25-30%; 70-75%.

Maibe iha batar Pulut (Waxi Maize) 0-7%.; 93-100%. Kadar ou kbi’it midar ninian hanesan glukosa, fruktosa, nomos sukrosa) iha nia kisaran entre 1-3%. Proteina batar entre (8-11) husi parte lima fraksi ninian, mak tuir mai ne’e; albumin, globulin, prolamin, glutelin, dan nitrogen nonprotein. tuir mai klasifikasaun sira academia nian mak;

Batar academia formal ninian mak

Philum             :Plantae
Divisiu             :Angiospermae
Klase               :Monocotyledon
Ordu                :Poales
Familia            :Poaceae/Gramineae
Genus              :Zea
Espesies           :Zea mays

Batar ida ne’e mos nia vitamin ou karbohidrate no vitamin E. liu-liu batar kinur. Iha parte seluk bele sai funiona hanesan mikro nutrisaun diak, vitamin ida ne’e nia knar hanesan natural antioksida ida ne’ebe bele hasae imunitas ba isin no bele intenta sell sira hodi istraga degenerative selula ninian.

Batar mos iha komposisaun sira ne’e hetan essensial mineral sira, hanesan K, Na, P, Ca, nomos Fe.Faktor genetika ne’e bele influensia ba komposisaun kimiku no caracteristiku funsaun sira bele hare’e iha (http://ksupointer.com).

Iha industria nia laran, batar baibain mos bele uza ba komposisaun protein ne’ebe a’as duque batar midar.Iha parte seluk furak los hodi ha’an. Batar ida ne’e mos dala barak uza ba aimoruk. Dalabarak bele uza ba kura moras nian. Hanesan iha fu’uk bele uza ba kura moras fatuk empedu nian, batu ginjal, busung air iha radang ginjal, malnutrisaun iha kabun, hepatitis, nunemos ba mi midar, radang kandun empedu, sirosis, nunemos tensaun ne’ebe as nunemos sira seluk sei ne’e ba batar bai-bain ou batar mutin ita nian. Rai laran hanesan akontese iha Indonesia no fatin sira seluk.

Kategoriabatar midar ou kinur ida ne’e bele rezulta: Diabetes, Fruktosa, Fuan, Hahan, moras sira

Iha matenek barak nebe hatudu ona rezultadu dahuluk katak, masin midar ne’ebe uza ba produtu hahan sira no liguida siplis sira bele istraga metabolism isin ema nian no bele hatudu Obesitas.Hanesan  Friktosa, sai hanesan hamidar ou halo midar ne’e bele fo perigoju ba selulola sira ne’ebe habi’it an. Iha orgaun nukleu sira nomos bele hamosu pra-diabetes nomos moras kurasaun. Tipu masin midar ida ne’e uza barak ona hodi troka masin midar ne’ebe folin sae makas. Hanesan iha nasaun awansadu sira ita hatene kona ba Yoghurt, dosi, salada, susu instant sira. Iha fatin seluk agua kaleng hemu hirak mos hanesan sai additional hodi ita ema bele hemu ho objetivu atu hadia ita nia isin nufim iha moras ida ho naran Fruktosa,

Matenek nain sira to’o oni loron mos fiar katak Fruktosa naturalmente hafalun an iha buah sira ne’ebe bele hamosu ou stimula Diabetes ba labarik sira. No halao prediksaun katak iha labarik sanulu iha nasaun avansadu sira labarik ida mak hetan diabetes.1/10 pesoas mak hetan ona. Ne’ebe hetan obesitas iha tinan 2015.

Peskizador sira halao peskiza iha tempu uluk liu ba kona ba disvantagen ou parte negative frutosa ninian ne’ebe koko ba laho. Maibe esperimental ida ne’e hahu uluk liu ba umanu ou ema maibe hatudu katak saude ema nian hafraku liu tan. Barak liu husi 10 semana nain 16 ne’ebe halao dieta, halao kontrala ba dieta sira katak fruktosa sae liu tan produsaun selulosa sira  iha fuan sira sorin. Aten nunemos orgaun produsaun mechanism iha hahan husi ibun to’o kakaluk sira hamosu oin seluk kona ba mekanismu hahan ninian. Parte hanesan ne’e bele dada ba Diabetes nunemos fuan moras .

Iha voluntariu groupu seluk nian ne’ebe diat hanesan.Maibe troka ho Glukosa, ne’e laiha indikasaun katak iha efeksaun rum aba saude.Voluntariu hirak ne’e foti husi ema sira nebe todan hanesan. Maibe liu husi peskizador sira husi California University mos halao peskiza ne’ebe hanesan.

Maibe pekizador sira hateten katak nivel todan ema ninian ba iha konsumedores Fruktosa sei aumenta iha tempu naruk nia laran. Hatudu mos katak fruktosa ida ne’e bele liu husi mekanismu hahan nia fatin iha kakaluk sira hodi bele halo fera ou hafera midar sira. Hodi ne’e komposisaun fruktosa sei metin no lahusik malu.Buat hirak sei hatudu reasaun abnormal. Inklui mos mekanismu isin ne’ebe bele husu an rasik iha ema nia isin lolon. Liu husi peskiza ida ne’e lahatudu klaru katak bele sunu ou rai an rasik iha bokur.

Bazea ba matenek ida ho naran Kimber Stanhope, ne’e ema ida ne’ebe professional tebes ne’ebe lidera peskizasaun kona ba ne’e, parte ida ne’e hanesan sai faktus dahuluk ne’ebe hatudu katak Frutosa mak sai alvu ba diabetes. Nunemos moras fuan nian. Ne’ebe lahatudu iha mudansa ida iha volutariu sira ne’ebe konsume glukosa. Ne’e hanesan estudu komparasaun ida ne’ebe matenek nain ne’e hetan. Tanba iha glukosa laran lahatudu imagine ida ne’e.

Fruktosa naturalmente iha kuaze 5%-10% iha type buah sira hotu.Funsionalizasaum ba iha aihan husi mekanizasaun konroladu ninian 1971 ne’e halo sintesa husi 55% fruktosa nomos 45 % glutosa husi batar, katak material batar baratu liu nomos dala ne’en midar liu husi masin midar tohu ninian.

Sirup a’as liu fruktosa husi batar. Nunemos sirup glukosa-fruktosa lista an barak liu iha produtu aihan no be’e hemu sira. Maske imposible lahalimar atu konsumedores sira atu hatene kona ba total no rasio Fruktosa ne’ebe uza.

Maibe nia speakersmen ou juru bicara husi Food no Drink Federation, Goupu Trade Inglatera ninian kontra no hateten katak, ida ne’e la logika atu sai impedimentu ba obesitas.

Referensia sira ne’ebe iha hodi bele kompleta hanoin hirak iha leten mak tuir maio ne’e:

Aritonang, D. C. 1991. Livestock Feeds and Feeding. 3^rd Edition. Prentice Hall International, Inc. Englewood Cliffs, New Jersey.

Chambell, J. R. , M. D. Kenealy, and K. L. Campbell. 2003. Animal Science. The Biology, Care and Production of Domestic Animal.9^th Ed. MacGraw-Hill Companies. New York.
Cheeke, P. R. 2004. Animal Agriculture. 3^th Ed. Upper Saddle Rive. Prentice Hall. New Jersey.
Church, D. C. 1991. Livestock Feeds and Feeding. 3^rd Edition. Prentice Hall International, Inc. Englewood Cliffs, New Jersey.
Esminger, M. E., J. E. Oldfield and W. W. Hineman. 1990. Feed and nutrition (Formaly Feed and Nutrition Complete). 2^nd Ed. The Esminger Publishing California, USA
McDonald, P., R.A. Edwards., J.F.D. Greenhalgh and C. A. Morgan. 1995. Animal Nutrition. 5^th Edition.Longman Singapore Publisher. Singapore.
Sarwono, B. 2002.Beternak Kelinci Potong dan Hias.PT. Agro Media Pustaka.Tangerang.
Simanjuntak, S.D.D. 1998. Penggunaan Aspergillus niger untuk meningkatkan nilai gizi bungkil inti sawit dalam ransum broiler. Thesis Pasca Sarjana.Institut Pertanian Bogor. Bogor.
Sapienza, A. dan Bolsen. 1993. Teknologi Silase. Terjemahan: Rini, B.S. Martoyoedo. Kansas State University.